Skuldasúpa heimilanna

Óbærilegar skuldir margra heimila er einn af alvarlegustu þáttum kreppunnar. Nú mætti vísa í máltækið að hver sé sinnar gæfu smiður og segja að flestir þeir sem skuldi of mikið geti kennt sjálfum sér um. Við eðlilegar aðstæður myndi ég taka undir það. En nú eru mjög óeðlilegar aðstæður og forsendur sem var eðlilegt fyrir einstaklinga að gefa sér stóðust engan veginn. Skoðum fyrst hvernig þetta gerðist og síðan hvað þarf að gera.

Ég tel meginástæður þess að fjölmargar fjölskyldur gengu allt of langt út í skuldafenið á síðustu árum vera þessar.

• Þjóðinni fannst hún vera mikli ríkari en hún var og voru tvær meginástæður fyrir því. Annars vegar var gengi krónunnar mjög hátt og þess vegna voru innfluttar vörur ódýrar og hagstætt að fara í frí eða verslunarferðir til útlanda. Allir hagfræðingar vissu að gengi krónunnar væri of hátt (gengisvísitalan of lág) en menn deildu um það hvort gengi krónunnar væri 10, 20 eða 30% of hátt. Hins vegar var verðbóla á fasteignamarkaði og fæstir áttuðu sig á því að fasteignaverð myndi lækka mikið.
• Ástæður hás gengis krónunnar voru í upphafi framkvæmdir á Austurlandi vegna álvers og virkjunar. Á síðustu tveimur til þremur árum var hins vegar meginástæða hás gengis krónunnar sú að vextir á Íslandi voru háir. Seðlabankinn hélt vísvitandi uppi allt of háu gengi krónunnar.
• Háir vextir á Íslandi ýttu á fólk að taka erlend lán á mun lægri vöxtum. Seðlabankinn fullvissaði þjóðina ítrekað um að hann myndi ekki láta gengi krónunnar lækka mikið vegna þess að þá færi verðbólgan af stað og það gæti Seðlabankinn ekki liðið. Þeir sem báru traust til seðlabankans treystu því að gengi krónunnar myndi ekki falla mikið. Ýmsir bentu þó á að þetta gæti ekki gengið til lengdar og sumir orðuð það þannig að Seðlabankinn væri að mála sig út í horn.
• Allt of margir Íslendingar keyptu fasteign á allt of háu verði á síðustu árum. Það hefur verið ljóst í mörg ár að fasteignaverð myndi falla, eins og ég benti á í greininni Fasteignaverð mun falla í Morgunblaðinu í júlí 2005. (Ef mér hefur tekist að tengja línurit við bloggið þá sýnir það að þetta var augljóst á þessum tíma.) Örfáir einstaklingar tóku undir þessi varnaðarorð mín en mér finnst að fjölmiðlar, greiningardeildir bankanna og fleiri hafi brugðist þjóðinni með því að telja henni trú um að þetta háa fasteignaverð gæti haldist til framtíðar.
• Með falli krónunnar og verðbólgunni sem hefur fylgt fallinu hafa skuldir einstaklinga hækkað stórkostlega og miklu meira en þá gat órað fyrir.

En hvernig á að bregðast við þessu? Því miður er ekki til nein góð lausn og margir munu missa húsnæðið og margir munu verða gjaldþrota. En stjórnvöld og fjármálastofnanir verða að lágmarka skaðann og gera allt sem hægt er og eðlilegt getur talist til að sem fæstir verði gjaldþrota og að sem fæstir missi húsnæði sitt. Aðalatriðin sýnist mér vera þessi:

• Það verður að lækka vexti strax. Fátt er jafn mikill skaðvaldur og háir vextir um þessar mundir. Þau rök að það þurfi að hafa stýrivexti háa til að halda upp gengi krónunnar eru jafn vitlaus núna og þau voru síðustu misserin fyrir bankahrunið.
• Það verður að koma til móts við skuldara með frestun afborgana, skuldbreytingum og á fleiri vegu. Ég er ekki sérfræðingur á þessu sviði og veit ekki hvernig best er að útfæra þetta, en ég veit að þetta er snúið mál og álitamálin mörg. Nú reynir á nýja ríkisstjórn að sýna hvað hún getur.
• Það þarf að vinna að því að gengi krónunnar lagist. Verkfærin til þess eru samt ekki háir stýrivextir og gjaldeyrishöft. Þvert á móti þarf að greiða fyrir gjaldeyrisviðskiptum.

Ég hef reifað nokkur mikilvæg atriði varðandi skuldasúpu heimilanna en auðvitað eru þau miklu fleiri. Ljóst er að hvernig okkur tekst að halda í og skapa störf á næstunni hefur mikil áhrif á það hvernig fólki gengur að greiða skuldir sínar. Einnig þarf að gera margt fyrir þá sem þurfa hjálp á næstunni hvort sem það er vegna skulda eða af öðrum ástæðum.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Vísitölur

Athugasemdir

[Signy Kristinsdottir (IP-tala skráð) 28.1.2009 kl. 16:47]

Sagan fer hring eftir hring:

"Owners of capital will stimulate working class to buy more and more
of expensive goods, houses and technology, pushing them to take more
and more expensive credits, until their debt becomes unbearable.
The unpaid debt will lead to bankruptcy of banks, which will have to be
nationalized, and State will have to take the road which will
eventually lead to communism."

Karl Marx, 1867